پاورپوینت بررسی اصول ضوابط و استاندارد فضاهای طراحی موزه
بخشی از مطلب
نیاز بشر به خدمات در هر فضایی احساس می شود.گویی بشر نیازهای اصلی و حیاتی
خود را در کنار بسط سایر نیازهایش با خود به همه جا حمل می کند. این
نیازها سرشت کاملا محسوس و مادی دارند و با همین ویژگی از نیازهای متعالی
تر و غیرعینی و نامحسوس تر بشر متمایز می شود. نیاز به آسایش تن و برآوردن
حوائج بدن در هر فضایی که برای بشر ساخته می شود باید در نظر گرفته شود.
برای آنکه موزه ای برای بازدیدکننده از جذابیت خاص برخوردار باشد پاسخگوی
نیازهای جسمی او بوده و وی را در محیطی آشنا و راحت قرار دهد، بایستی بصورت
آمیزه ای از فضاهای عمومی و خصوصی طراحی گردد، تا بازدیدکننده، ضمن فراموش
کردن سردرگمی، در حالت تعادل قرار گرفته و با مردم و اشیاء در تماس بیشتری
باشد. این کارکردها را فضای استراحت کوتاه مدت و مکانهای تفریح و تفرج
تامین می نماید. از خدمات رفاهی و عمومی موزه فرش می توان از رستوران یا
چایخانه، فروشگاه صنایع دستی و ... نام برد.
1-رستوران یا چایخانه : برای یک موزه کوچک تنها کافی است که در یک نقطه
مرکزی، یک بوفه سرپایی و یا یک چایخانه سنتی و یک محل پذیرایی یا ساندویچی و
آشامیدنی تعبیه گردد. این فضا جهت استراحت کارکنان، پژوهشگران و
بازدیدکنندگان از موزه پیشنهاد می گردد. در صورت امکان بوفه باید مشرف به
باغ سرسبز و یا راهروی بیرونی باشد تا چشم انداز خوشایندی را دارا باشد. و
بخاطر عدم مزاحمت ناشی از سر و صدا می بایست جدا از بقیه فضاهای موزه مطرح
گردد تا مزاحم دیگر بخشهای موزه نباشد.
2-فروشگاه صنایع دستی : از آنجا که موزه می کوشد تا به نوعی روح هنر میراثی
ما را حفظ و احیا کند، وجود فروشگاه یا دکه ای کوچک جهت فروش آثار دستی
هنرمندان امروزی در کنار موزه می تواند باعث هرچه بیشتر بازدیدکنندگان گردد
و هم به نوعی حقایق و روح جاری ای که در موزه به نمایش گذاشته شده را در
آثار زمان معاصر متحقق سازد.
گالری ها که برای نمایش آثار هنری و اشیاء فرهنگی و علمی مورد استفاده قرار می گیرند باید دارای شرایط زیر باشند:
- از نظر حفاظت در مقابل خرابی، دزدی، آتش سوزی، رطوبت، خشکی بیش از حد، نور شدید آفتاب و گرد و غبار مطمئن باشند.
- در شرایط عادی، زاویه ی دید انسان (54 یا 24 درجه به بالای سطح تراز چشم)
در مورد تصویری که در فاصله ی 10متری قرار داشته و سطح آن کاملا روشن است
موقعی حاصل می شود که ارتفاع تصویر آویخته شده 4900 میلیمتر در بالای سطح
دید و 700 میلیمتر به پایین سطح ادامه داشته باشد. تنها در مورد تصاویر
بزرگ چشم انسان مجبور است از پایین تصویر تا به بالای زاویه ی دید حرکت
کند. بهترین موقعیت برای نصب تصاویر کوچک (نقطه تاکید: سطح افق در تصویر)
عبارت از محلی هم تراز با دید تماشاگر است.
-اشیاء مورد نمایش باید طوری قرار داده شوند که بدون زحمت در معرض دید مردم قرار بگیرند.
گالری ها که برای نمایش آثار هنری و اشیاء فرهنگی و علمی مورد استفاده قرار می گیرند باید دارای شرایط زیر باشند:
- از نظر حفاظت در مقابل خرابی، دزدی، آتش سوزی، رطوبت، خشکی بیش از حد، نور شدید آفتاب و گرد و غبار مطمئن باشند.
- در شرایط عادی، زاویه ی دید انسان (۵۴ یا ۲۴ درجه به بالای سطح تراز چشم)
در مورد تصویری که در فاصله ی ۱۰ متری قرار داشته و سطح آن کاملا روشن است
موقعی حاصل می شود که ارتفاع تصویر آویخته شده ۴۹۰۰ میلیمتر در بالای سطح
دید و ۷۰۰ میلیمتر به پایین سطح ادامه داشته باشد. تنها در مورد تصاویر
بزرگ چشم انسان مجبور است از پایین تصویر تا به بالای زاویه ی دید حرکت
کند. بهترین موقعیت برای نصب تصاویر کوچک (نقطه تاکید: سطح افق در تصویر)
عبارت از محلی هم تراز با دید تماشاگر است.
-اشیاء مورد نمایش باید طوری قرار داده شوند که بدون زحمت در معرض دید مردم قرار بگیرند.
آمفی تئاتر
باید توجه داشت که آمفی تئاتر جدا از مسیر عادی بازدیدکنندگان باشد، نزدیک
به سالن اصلی ورودی و یا مستقیماً بدان راه داشته باشد. کاملا مجهز به
وسایل ایمنی باشد. (درهای اضافی، سیستم مستقل برق، از نظر گرما و سر و صدا
از بقیه بخش های ساختمان جدا باشد و …)
- طراحی فضای مناسب جهت دستگاه های نمایش فیلم، اسلاید و … از نیازهای این سالن است.
- خروجی ها باید به طرف بیرون باز شده و مطابق با تعداد افراد و طول مسیر حرکت آنها طراحی شوند……
- ارتفاع درها نباید از ۲۲۰ سانتیمتر کمتر باشد.
- عرض کریدورها ۱۱۰۰ میلیمتر برای تا ۱۰۰ نفر، ۱۶۰۰ میلیمتر برای تا ۲۵۰ نفر باید باشد.
- پلکان با عرض ۱۱۰۰ میلیمتر برای تا ۱۰۰ نفر، ۱۶۰۰ میلیمتر برای تا ۲۵۰ نفر باید باشد.
- حداقل ارتفاع پله ها ۱۴ سانتیمتر و حداکثر ۱۸ سانتیمتر باید در نظر گرفته شود.
- برای کوتاه کردن زمان انعکاس صوت، حجم محوطه به ازای هر صندلی ۱۴/ ۵/۷ مترمکعب می باشد.
- از طرح دیوارهای قوسی و سهمی و دیوارهایی به شکل مقعر خودداری شود.
- سرانه سالن نمایش بدون احتساب فضای صحنه ۱/۱ متر مربع برای هر نفر می باشد.
- اگر برای هر ۴-۳ راهرو یک در خروجی جانبی به عرض ۱ متر در نظر گرفته شود، به ازا هر راهرو ۲۵ صندلی مجاز است.
- خط دید هر تماشاچی بایستی ۱۲ سانتیمتر بالاتر از چشم تماشاچی ردیف جلو باشد.
- حداکثر فاصله آخرین ردیف از خط جلوی صحنه ۲۴ متر می باشد.
- همچنین می بایست به گونه ای طراحی شود که بتوان صحنه را از هر جای سالن
به وضوح و به خوبی دید یعنی باید تطابقی بین عمق و عرض آن موجود باشد.
- صحنه های بدون بسط و گسترش مساحت کمتر از۱۰۰ ترمربع، سقف صحنه کمتر از ۱ متر بالاتر از قسمت فوقانی جلوی صحنه است.
-نسبت ارتفاع جلوی صحنه به عرض، باید ۶: ۱ باشد.
- فاصله لبه نشیمن هر صندلی تا پشتی صندلی جلویی برای صندلی های ثابت حداقل
۶۰ سانتیمتر و برای صندلی های تاشو حداقل ۴۰ سانتیمتر باید باشد.
- حداقل عرض صندلیها از محور تا محور دسته ی صندلی نباید از ۵۰ سانتیمتر
کمتر باشد و حداقل عمق نشیمن صندلیها نباید از ۴۰ سانتیمتر کمتر باشد.
- ارتفاع اتاق پروژکسیون نباید از ۵/۲ متر کمتر باشد.نمونه هایی از پلان آمفی تئاتر
کتابخانه
مهمترین نکته ای که در طراحی اولیه ی کتابخانه باید مورد توجه قرار گیرد،
آرامش و سکوت و محیط مطبوع آن است که هم به محل استقرار آن در مجموعه و هم
به مصالح به کار رفته در آن مربوط می شود.
- تابش مستقیم نور خورشید از کتابخانه نامطلوب است. لذا حتی المقدور سعی شود نور کتابخانه از طریق جبهه ی شمالی تامین شود.
- از آشکارسازهای گرما و دود استفاد شود، از روش آب پاشیدن دوری کنید زیرا آسیب آن برای کتاب بیش از آتش است.
- در بخش کتب مرجع برای هر ۱۰۰۰ جلد کتاب مساحت ۱۰ متر مربع اختصاص داده می شود.
- در فضای دسترسی باز؛ ۱۵ متر مربع بر ۱۰۰۰ جلد کتاب (حداقل ۱۰۰ متر مربع) اختصاص داده می شود.
- میز مطالعه برای خواننده کتاب ۶۰۰×۹۰۰ میلیمتر مربع است و به ازا هر نفر ۲۵/۲ متر مربع فضا برای مطالعه اختصاص داده می شود.
- فضای میان قفسه ها باید حداقل ۴/۱ -۳/۱ متر عرض داشته باشند.
- راهرو میان قفسه ها نباید بیش از ۳ متر طول داشته باشند.
- همه ی کتابخانه ها به یک اتاق کار کوچک (۱۰ متر مربع) و انباری کتاب مجهز به قفسه بندی (۵ متر مربع) نیاز دارند.
اداری
جریان کار در یک اداره مانند ماشین است که تمام اجزاء آن با هم کار می
کنند. منبع نیروی یک اداره اطلاعات آن است. بدین سبب طرح ریزی می باید طوری
باشد که اطلاعات بدون وقفه های بی مورد در هر قسمت جریان یابد. جهت
دستیابی به این هدف، بخشهای اصلی اداری با توجه به عملکردهای هر یک می باید
در محل مناسبی در نظر گرفته شود. به طور مثال افرادی که در رأس قسمت
مدیریت قرار دارند، معمولا در یک جا جمع می نمایند. یا قسمت مدیریت می
تواند از محل تردد عمومی اداری به دور باشد و قسمت های امور اداری و مالی،
دبیرخانه و … که دارای تماسی زیاد با مسئولین و کارمندان این قسمت هستند
بهتر است در ارتباط مستقیم با آن در نظر گرفته شود.
بخش اداری بهتر است از طریق سالن اصلی ورودی در دسترس عموم باشد، لیکن در
نظر گرفتن ورودی مجزا و مستقل به منظور دستیابی کارکنان و افراد ویژه بسیار
مناسب است.
پژوهشی
مساحت آزمایشگاه ها باید متناسب با اندازه موزه باشد و فضایی که به این
منظور اختصاص می یابد باید وسیع بوده، از نور کافی و جریان هوای مناسب
برخوردار باشد. همچنین به تمامی امکانات پیشگیری در برابر دزدی و آتش سوزی
مجهز بوده و به آسانی از درون و برون موزه قابل دسترس باشد.
آموزشی
در فضاهای آموزشی مسئله ی نور همیشه حائز اهمیت است.
در صورتی که عمق کلاس از ۵/۶ متر بیشتر باشد حداقل عرض پنجره باید ۲۰/۱ متر
و ارتفاع آن ۲ تا ۵/۲ متر باشد. ضمناً تابش نور باید از سمت چپ صورت گیرد.
انبار
- بسیاری از موزه ها برای جلوگیری از مسائل ناشی از فشار و بار سنگین بر
ساختمان طبقه زیرین آن را بعنوان انبار مورد استفاده قرار می دهند.
- در سیستم انبار و نگهداری متحرک بافته های تخت، فاصله عمودی بین دو میله
افقی موجود در هر واحد، باید به گونه ای در نظر گرفته شود که با اندازه
بافته هایی که بر روی آنها انداخته خواهد شد، متناسب باشد. فاصله بین ریلها
در سقف برای بافته های سبک، ۱۵ سانتیمتر و برای بافته های سنگین با حجم
زیاد، ۲۰ سانتیمتر مناسب است. فاصله بین انتهای شی آویزان با کف اتاق برای
گردش هوا باید ۶۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود. همچنین فضای پیش بینی شده در
وسط اتاق باید به اندازه ای باشد که بتوان هر واحد را به راحتی در معرض
نمایش گذاشت.
پارکینگ
- لازم است پارکینگ کارمندان از پارکینگ عمومی مجزا گردد و حتی الامکان
فضایی سرپوشیده و یا حداقل سایه افکن (خصوصا برای پارکینگ کارمندان که
ماشین مدت زیادی پارک می گردد) در نظر گرفته تا از تابش آفتاب و نیز ریزش
نزولات آسمانی محفوظ باشد.
- ورودی سواره حداقل ۱۵۰ متر از تقاطع خیابان فاصله داشته باشد، یا از لاین کند شونده برای دستیابی به ورودی استفاده شود.
تاسیسات
محل ساختمان تاسیسات باید به گونه ای طراحی شود که امکان دسترسی سواره و
پیاده به آن مسیر باشد و دور از گالری ها و موزه باشد تا آلودگی های صوتی و
هوایی آن مزاحمت ایجاد نکند.
نکاتی در باب معماری موزه
۱) هر فعالیتی که مخاطب در موزه انجام می دهد نیاز به فضایی برای فعالیت متضاد آن دارد تا احساس خستگی در مخاطب از بین برود.
۲) سلسله مراتب به جا و مناسب فضای استراحت کوتاه مدت، بازده موزه را بالا
برده و شوق بازدیدکننده را برای ماندن و دیدن افزایش می دهد.
۳) چون در موزه دیدن از نزدیک اتفاق می افتد، برای رفع خستگی نیاز به دیدن
دور دست احساس می شود و به تبع آن توجه به چشم اندازهی اطراف، آزاد و
بازگذاشتن مسیر دید چشم اندازهای اطراف و ارتباط بصری این چشم اندازها با
تالارهای نمایش اشیاء از اهمیت خاصی برخوردار می شود.
۴) محل فعالیت انسان نیاز به فضای باز و ارتباط مستقیم با نور طبیعی، و محل
نمایش اشیاء نیاز به نور مصنوعی و قابل کنترل دارد. معماری فضای نمایش
باید پاسخی به همراهی این فعالیت ها و نیازهای متضاد باشد.
۵) معماری موزه باید به گونه ای باشد که هم رسالت اجتماعی آن – ارتباط
مستقیم با مخاطب- لحاظ شود و هم مسائل امنیتی و حفاظتی رعایت گردد.
۶) هنر طراح در طراحی موزه، همنشینی مناسب فعالیت های متضاد خواهد بود.
۷) باید توجه کرد که موزه و ساختمان آن وسیله نمایش اشیاء است و نه اشیاء وسیله نمایش ساختمان موزه.
۸) ویژگی های معماری موزه باید منطبق بر روابط هماهنگ فضا، نور و آثار باشد.
۹) معماری موزه باید قابل تطبیق با مساله غرفه بندی و دسته بندی اشیاء بوده و بر آن تاکید کند.
۱۰) در عرصه نمایش، هیچ فضایی را نمی توان مطلقا ارتباطی دانست. کوچکترین
سطح موزه نیز باید در خدمت ارائه اطلاعات و نمایش آثار برای مخاطب باشد.
۱۱) در معماری موزه، مدار گردش بازدیدکننده و مسیر حرکت کارکنان و مسیرجابجایی آثار باید از همدیگر جدا شوند.
۱۲) ورودی باید به صورت یک عنصر معماری مستقل اما در رابطه تنگاتنگ با موزه طراحی شود.
۱۳) ورودی پلی است که مردم را با محتویات موزه پیوند می دهد.
۱۴) تعبیه ورودی مستقل برای برخی فضاهای خدماتی (نظیر رستوران ها) موزه را
در معرض بازدید اتفاقی (کسانی که برای دیدن موزه نیامده اند) قرار داده و
به جذب مخاطب و فعال نگه داشتن مجموعه کمک می کند.
۱۵) شیرازه اولیه هر موزه ای رابطه شی و مخاطب است.
۱۶) هر بیننده ای به بهانه برقرار نمودن ارتباط فردی با شی به موزه می آید.
۱۷) طراح، در ساماندهی فضایی موزه باید کوشش کند تا انتظامی را فراهم آورد
که بازدیدکننده به راحتی بتواند در فضاهای مختلف موزه سیر کند و سلسله
مراتب آن را به خوبی ادراک نماید.
۱۸) طراح باید کوشش نماید تا در فضای نمایش انقطاع بازدید به وجود نیاید و
حرکت عمودی مخاطب با حرکت افقی توام گردد. در اینجا توجه به انتخاب مناسب
عناصر کالبدی اهمیت می باید.
۱۹) رسالت طراح در طرح موزه این است که فضا (برای بیان مطالب) به گونه ای
تعریف و خلق شود که مخاطب عمق مسائل را دریابد و نتایج و رفتار موردنظر
حاصل شود.
برنامه عملکردی و فیزیکی
عرصه بندی کل مجموعه
برای عرصه بندی موزه و تقسیم بندی عناصر نمایش باید بین مجموعه اشیاء به
نمایش درآمده، مدار بازدید یا محورهای هدایت و بخش های اطلاع رسانی هماهنگی
به وجود آورد. در هر موزه ای به اعتبار و ارتباط با بازدیدکننده، سه عرصه ی
مختلف وجود دارد:
عرصه عمومی: با دسترسی بی واسطه ی عموم مردم. شامل گالری ها، کتابخانه، آمفی تأتر و …
عرصه خصوصی: که میزان فضای ناچیزی نیاز دارد و شامل فضاهای اداری، انبارها، خدمات داخلی بنا و … می باشد.
عرصه عمومی- خصوصی: شامل فضاهای تحقیقاتی، آموزشی، رستوران ها، سرویس های بهداشتی و دیگر خدمات رفاهی می باشد.
می توان به اعتبار عملکرد نیز به عرصه بندی موزه پرداخت یعنی عملکردهای
همسو و تقریبا مشابه را در عرصه ای واحد قرار داد. در این صورت موزه با
عرصه های زیر تعریف خواهد شد:
۱- معرفی
۲- اداری
۳- پژوهشی
۴- آموزشی
۵- خدمات رفاهی و عمومی
- خدمات پشتیبانی
در ذیل هر یک از عرصه های بالا به طور اجمال معرفی و مطالعات مربوط به آن ارائه می گردد.
عرصه معرفی
این عرصه شامل قسمت هایی از موزه می شود که به معرفی و نمایش آثار اختصاص
دارد. در واقع مهمترین و اساسی ترین عرصه است که نقش آن مستقیما با استفاده
کنندگان و بازدیدکنندگان از موزه می باشد. گالری ها، آمفی تأتر و کتابخانه
از فضاهایی می باشند که این عرصه را تشکیل می دهند.
۱-گالری ها :گالری ها قسمت مهم و نمایان عرصه معرفی می باشند. از آنجا که
آثار به نمایش گذاشته شده شامل آثار دائمی و موقت می باشند، گالری ها نیز
دو قسمند: گالری های دائمی؛ که در آن آثار دائمی (که عموماً تغییر نمی
کنند) به نمایش گذاشته می شوند، گالری های موقت که به طبع در آن آثار به
صورت موقت و در زمان برپایی نمایشگاه موقت و موسمی به نمایش گذاشته می
شوند. در موزه فرش نیز گالری های دائمی محلی برای نمایش حدود ۲۰۰ تخته فرش
هنری- قدیمی- موزه ای و نقوش فرش و حتی ابزار بافت و نگهداری فرش در نظر
گرفته شده و گالری های موقت برای برگزاری نمایشگاه های فصلی و موضوعی که در
مناسبت های گوناگون و با موضوعات مختلفی برای نمایش آثار و بالخصوص نمایش
فرش های هنری شخصی در نظر گرفته شده است که حتی ممکن است آثار گالری های
موقت برای فروش نیز عرضه شوند. لازم به ذکر است که فرشهای به نمایش گذاشته
شده دارای ابعاد مختلف و اندازه های گوناگون از تابلو فرش گرفته تا فرش
هایی با ابعاد و مساحت بزرگ می باشند، که این مسئله باید در طراحی لحاظ
شود.
همچنین بهتر آن است که برای آشنایی بیشتر بازدیدکنندگا از مسائل تخصصی فرش
مانند مرمت، کارگاه مرمت در مسیر گالری ها و به گونه ای جزو محل نمایش
باشد. برای مرمت و بازسازی فرش هایی که نیاز به تعمیر دارند فضایی (کارگاه
مرمت) برای انجام این کار در نظر گرفته شده است که استادکاران مرمت در آنجا
به تعمیر و مرمت فرشها مشغول می باشند. در کارگاه مرمت، آزمایشگاه کوچکی
جهت تحقیقات شیمیایی و فیزیکی مجهز به حداقل وسائل معمولی، مورد نیاز خواهد
بود.
۲-آمفی تاتر (سالن چند منظوره) : یکی از فضاهای مهم و با ارزش در هر موزه
ای سالن چند منظوره است که تاثیر بسزایی در رشد و بالندگی وجوه اجتماعی این
بنا دارد. بازده اجتماعی موزه رابطه نزدیکی با جذابیت آن دارد بدین معنا
که از نظر روانی بازدیدکنندگان را دعوت به گردش و لذت بردن از فضای خود
بنماید همچنین بر دامنه اطلاعات با بهره گیری مطلوب از تمهیدات بصری
بیفزاید این هدف با بنای سالن چند منظوره تامین می گردد که علاوه بر ارتباط
نزدیک با فضای نمایشی خود نیز به گونه ای مستقل در ارتباط با خارج بنا طرح
شود. نوع اجتماعاتی که در این سالن برگزار می شود عبارتند از: سمینار و
کنگره و جلسات، تأتر و کنسرت و نمایشهای سینمایی. فضاهای این سالن عبارتند
از: فضای اصلی تئاتر یا سالن اصلی، صحنه و قسمت نمایش، پشت صحنه، لابی و
سرسرا.
۳-کتابخانه : امروزه هیچ موسسه آموزشی و پژوهشی بی نیاز از کتابخانه نیست.
موزه ها نیز بنا به وظایف خاصی که بر عهده دارند (تهیه اشیاء تازه، نمایش و
تحقیق در مورد اشیاء موزه ای) نیازمند کتابخانه ای مجهزند که به نحوی
متناسب با نوع، اهداف و جامعه مراجعه کننده ی آن تشکیل شده، با زمان پیش
رفته و نیازهای تحقیقاتی کارشناسان و متخصصان موزه و پژوهشگران را برآورده
سازد. کتابخانه ها امروزه غیر از کتاب دارای مواد دیگری نیز می باشند. این
مواد عبارتند از فیلم، اسلاید، سی دی، عکس، روزنامه، مجله، کتاب، نسخ خطی و
… بدین ترتیب کتابخانه، در نظام اطلاع رسانی، وظایف متنوعی را بر عهده
دارد. هدف عمده این کتابخانه رساندن اطلاعات با اتکا بیشتر به نشریات
ادواری به استفاده کنندگان متخصص است. در هر موزه، هدف از ایجاد کتابخانه
باید دقیقاً متناسب با فضا و اثاثیه در معرض نمایش و قابل استفاده باشد.
کتابخانه ی موزه ی فرش فضایی است که پژوهشگران و حتی دانشجویان رشته فرش در
آنجا می توانند از کتب و نشریات تخصصی فرش استفاده نمایند و در فضای آرام
آن به مطالعه بپردازند. بنابراین پیش بینی فضایی مناسب جهت کتابخانه در
موزه فرش ضروری است. این کتابخانه گنجایش حدود ۸۰۰۰ جلد کتاب و بیش از ۱۰۰۰
جلد مجله علمی، گزارش، بولتن و رساله را داشته و از مخزن کتب و مجلات با
دسترسی باز و بسته، قسمت مطالعه، اتاق کار و انبار تشکیل شده است.
عرصه اداری
این عرصه شامل حوزه ریاست و قسمتهای اداری مختلف از قبیل معاونتهای گوناگون
می باشد، که به انجام کارهای اداری و مالی و برنامه ریزی و سیاست گذاری
کلی مجموعه می پردازد.
عرصه اداری شامل دو حوزه مختلف می باشد:
۱- حوزه ریاست: از وظایف این حوزه می توان نظارت بر اجرای طرح های گوناگون
بخشهای مختلف، هماهنگی بین معاونتها و مدیریتها، تصویب نهایی طرحها و پروژه
ها، تهیه و تدوین خط مشی کلی در قالب اهداف مجموعه، نظارت بر عملکرد عرصه
های دیگر را نام برد. که این حوزه خود شامل ۳ قسمت ریاست، برنامه و بودجه و
تشکیلات، و حراست می باشد.
۲- حوزه معاونت اداری و مالی: از وظایف این حوزه؛ تهیه و تدوین خط مشی
واحدهای تابعه در قالب اهداف مجموعه و ابلاغ مصوبات و مقررات جاری به
واحدهای مربوطه، نظارت بر حسن اجرای امور اداری و مالی و خدماتی مجموعه با
رعایت مقررات مربوطه، نظارت بر تهیه و تدارک احتیاجات مجموعه و امور
تاسیساتی و تعمیراتی و بهداشت محیط و نظارت بر حسن اجرای قراردادها می
باشد. این حوزه دارای ۴ قسمت عمده؛ مدیریت مالی، مدیریت کارگزینی، مدیریت
فنی و تعمیرات و نگهداری و مدیریت عمومی می باشد.
عرصه پژوهشی
این عرصه شامل فضاهایی می باشد که پژوهشگران علاقمند به موضوع فرش می
توانند به طور نظری یا عملی تحقیقاتی را انجام دهند و از امکانات فراهم
آمده در این بخش استفاده نمایند. نقش تحقیق و پژوهش در پیشرفتهای علمی و
تکنولوژی به هیچ وجه قابل اغماض و چشم پوشی نمی باشد. صنعت فرش ایران نیز
از نظر تحقیقات و پژوهش های علمی و هنری بسیار فقیر می باشد. در نتیجه لزوم
وجود بخش پژوهشی فرش در کنار موزه به خوبی محسوس است. عرصه پژوهشی شامل دو
حوزه عمده پژوهشی می شود:
۱- حوزه پژوهشی علمی: در این حوزه پژوهشگران در کارگاه و آزمایشگاه به
بررسی مسائل مربوط به ریسندگی و رنگرزی الیاف و فنون فرش بافی (بافت) می
پردازند.
۲- حوزه پژوهشی نظری: در این حوزه پژوهشگران به بررسی و پژوهش نظری درباره
تاریخ فرش و نقوش فرش، فرش از نظر اقتصادی، به طور اعم و ریسندگی و بافندگی
فرش به طور اخص و همچنین شیمی و رنگرزی می پردازند.
برای نیل به اهداف پژوهشی در موزه، عرصه پژوهشی دارای فضاهایی از قبیل: دفتر مطالعاتی، آزمایشگاه ها و کارگاه های تخصصی می باشد.
عرصه آموزشی
آموزش علمی فرش از ارکان مهم این موزه است که از طریق آن می توان این هنر
را بازشناسی کرده و ترویج داده و در اختیار همگان قرار داد. این مهم از
طریق بخش های آموزشی موزه انجام می شود که وظیفه این بخش عمدتاً دایر کردن
کلاسها و کارگاه های آموزشی در زمینه ی تاریخ، نقوش، بافت، رنگرزی و مرمت
فرش می باشد. این بخش با توجه به اهداف و وظایف آن از فضاهایی مانند کلاس و
کارگاه و آزمایشگاه تشکیل شده است.
عرصه خدمات رفاهی و عمومی
نیاز بشر به خدمات در هر فضایی احساس می شود.گویی بشر نیازهای اصلی و حیاتی
خود را در کنار بسط سایر نیازهایش با خود به همه جا حمل می کند. این
نیازها سرشت کاملا محسوس و مادی دارند و با همین ویژگی از نیازهای متعالی
تر و غیرعینی و نامحسوس تر بشر متمایز می شود. نیاز به آسایش تن و برآوردن
حوائج بدن در هر فضایی که برای بشر ساخته می شود باید در نظر گرفته شود.
برای آنکه موزه ای برای بازدیدکننده از جذابیت خاص برخوردار باشد پاسخگوی
نیازهای جسمی او بوده و وی را در محیطی آشنا و راحت قرار دهد، بایستی بصورت
آمیزه ای از فضاهای عمومی و خصوصی طراحی گردد، تا بازدیدکننده، ضمن فراموش
کردن سردرگمی، در حالت تعادل قرار گرفته و با مردم و اشیاء در تماس بیشتری
باشد. این کارکردها را فضای استراحت کوتاه مدت و مکانهای تفریح و تفرج
تامین می نماید. از خدمات رفاهی و عمومی موزه فرش می توان از رستوران یا
چایخانه، فروشگاه صنایع دستی و … نام برد.
۱- رستوران یا چایخانه : برای یک موزه کوچک تنها کافی است که در یک نقطه
مرکزی، یک بوفه سرپایی و یا یک چایخانه سنتی و یک محل پذیرایی یا ساندویچی و
آشامیدنی تعبیه گردد. این فضا جهت استراحت کارکنان، پژوهشگران و
بازدیدکنندگان از موزه پیشنهاد می گردد. در صورت امکان بوفه باید مشرف به
باغ سرسبز و یا راهروی بیرونی باشد تا چشم انداز خوشایندی را دارا باشد. و
بخاطر عدم مزاحمت ناشی از سر و صدا می بایست جدا از بقیه فضاهای موزه مطرح
گردد تا مزاحم دیگر بخشهای موزه نباشد.
۲- فروشگاه صنایع دستی : از آنجا که موزه می کوشد تا به نوعی روح هنر
میراثی ما را حفظ و احیا کند، وجود فروشگاه یا دکه ای کوچک جهت فروش آثار
دستی هنرمندان امروزی در کنار موزه می تواند باعث هرچه بیشتر بازدیدکنندگان
گردد و هم به نوعی حقایق و روح جاری ای که در موزه به نمایش گذاشته شده را
در آثار زمان معاصر متحقق سازد.
عرصه خدمات پشتیبانی
ساختمان نیازمند فضاهایی جانبی است که هرچند مورد استفاده مستقیم قرار نمی
گیرند اما در بالا بردن کیفیت زیستی فضاهای اصلی نقش مهمی بازی می کنند،
این عرصه شامل این فضاها می باشد که می توان از نگهبانی، انبار، تاسیسات،
خدمه، پارکینگ و فضای سبز نام برد.
۱- انبار : تا سالها قبل انبار کردن در موزه ها به این صورت بوده است که
تنها اشیایی را که می توانند در گالریها به نمایش بگذارند قرار می دادند و
سایر اشیاء را که امکان نمایش نداشت در انبار نگهداری می کردند، در جایی که
هیچکس نمی توانست وارد شود، حالا به این نتیجه رسیده اند که انبار راکد
نداشته باشند و تمام مواد اهمیت بخصوصی برای استفاده دارند. به طور کلی،
تنها سه دسته از اشیاء و مواد احتیاج به انبار شدن دارند- موارد مورد
مطالعه- موارد امانتی برای امانت کردن (به مدارس و دانشگاه ها)- اشیاء
عبوری موزه ها که احتیاج به انبار موقت دارند برای وقتی که اشیاء یک
نمایشگاه جدید را جمع آوری و نگهداری می کنند و یا اینکه نمایشگاه قبلی را
جمع می کنند.
بعضی از موزه های مدرن، اتاقهای انبار تابلوهای خود را با چهار چوبهای فلزی
عمودی مجهز کرده اند که با صفحه ای مشبک سیمی یا تخته های منفذدار پوشیده
شده اند و می توان تعداد زیادی تابلوهای نقاشی را با قلاب روی آنها نصب
کرد. این چهارچوبها دارای چرخهایی هستند که روی ریل هایی تعبیه شده در کف و
سقف اتاق حرکت می کنند، به گونه ای که هر چهارچوب را می توان به راحتی
بیرون کشید و تابلوهای روی آن را مورد بررسی قرار داد (انبار تابلوهای
نقاشی موزه هیروشهورن واشنگتن). منسوجات را می توان دور استوانه هایی پیچید
و روی چارچوبهای عمودی که روی چرخ حرکت می کنند قرار دارد. دو انتهای
استوانه باید از طرفین پارچه بیرون بزند تا لبه های پارچه از پوسیدگی و
کهنگی حفاظت شود. یا از سیستم نگهداری متحرک بافته های تخت استفاده کرد که
با ایجاد ریل در سقف، فرش ها را به گونه ای که دسترسی به میله های افقی
حامل بافته ها را آسان سازد، آویزان کرد.
۲- نگهبانی : موزه ها و گالری های هنری حاوی اشیاء با ارزش هستند. حتی بعضی
از آنها دارای اشیاء بی قیمت هستند و باید از بالاترین سطح امنیت ممکن
برخوردار باشند. به طور سنتی این کار به نگهبانان و سرپرستان محول شده است.
در این حالت مهم است که گالری ها طوری طراحی شوند که شخص نگهبان از مکان
خود بیشترین دید را داشته باشد. در روشهای مدرن، شخص هنوز مهمی است ولی
توسط وسایل مکانیکی و الکتریکی مجهز می شود.
۳- پارکینگ : یکی از اساسی ترین مسائل پشتیبانی در موزه ها پارکینگ است که
باید به آن توجه کامل نمود. پارکینگ در موزه از سه قسمت تشکیل می شود:
پارکینگ کارمندان، پارکینگ برای اتوبوسهای سیاحان و مدارس، پارکینگ برای
اتومبیل های شخصی.
۴- تاسیسات : از فضاهای جانبی که در کیفیت بخشی به فضاهای مورد استفاده نقش
مهمی بازی می کند فضای تاسیساتی است. موتورخانه مرکز تاسیسات گرمایی و
تهویه مطبوع موزه می باشد. دستگاه های موتورخانه احتیاجات گرمایی و سرمایی و
آب گرم و آب گرم لازم برای تاسیسات بهداشتی را تامین می کند.
۵- فضای سبز : زیبایی یک موزه چنانچه با باغ و چمن احاطه شده باشد، دو
چندان خواهد شد و اگر آب و هوای مساعدی را در اختیار داشته باشیم، می
توانیم از این امتیاز جهت ارائه پاره ای از نمای نمایشگاه ها استفاده
نماییم. شاخه درختان در اطراف موزه به عنوان صافی موثر طبیعی گرد و غبار و
مواد شیمیایی که سبب آلودگی می شوند، بکار می رود و همچنین در تنظیم رطوبت
هوا موثر است.
همچنین زمین اطراف موزه می تواند به عنوان یک بخش زمینه بکار گرفته شود و
در فاصله مناسبی از موزه، بخشهای تجهیزات و خدماتی را که بدلایل بسیار
وجودشان در ساختمان اصلی موزه نامطلوب و خطرناک است بنا نمود. چنانچه موزه
در خیابانی پر رفت و آمد واقع شود همواره مصلحت آن است که موزه با ردیفی از
درختان انبوه، از وسائط نقلیه جدا شده و در دنج ترین گوشه بستر تعبیه
گردد.
اصولا در طرح فضاهایی باز، باید به امکان استفاده از آنها در همه اوقات روز
و فصول سال توجه کرد. در طرح مراکز تفریحی- گردشگری فضاهای باز همواره در
مرکز میان حوزه های مختلف می نشینند، فضاهای سبز و حیاط های متعدد، عناصر
اصلی هستند که انتظام مجموعه را تشکیل می دهند و در واقع داستان طرح به کمک
آنها نقل می شود. اهمیت فضای باز تا بدانجاست که هر فضایی به قدر پیوند
خود با فضای باز اعتبار می یابد و شرافت هر بخشی به میزانی است که فضای باز
از آن دستگیری می کند. فضاهای باز مجموعه بایستی به صورت صحن هایی زیبا و
پرکار مرکز توجه و اهتمام دیگر عناصر طرح قرار گیرند. در مرکز و نقاط مهم و
پرحادثه آنها آب نماها قرار می گیرند تا حرکت آب، صدا و طراوات آن همه جا
را آغشته کند. پوشش گیاهی در طراحی فضای باز به عنوان ابزار طراحی باید
توجه قرار گیرد. تنوع شکل، حجم و ترکیب گیاهان می تواند آنها را به عنوان
عناصری معماری مطرح کند. درختان برگ، درختچه ها و بوته ها می توانند ترکیب
های متنوعی در طرح فضای باز بوجود آورند. ایجاد فضاهای محدود و محصور و
شکستن زوایای دید، از کیفیت هایی هستند که بوسیله پوشش گیاهی می تواند
ایجاد شود. درختان چتری می توانند مانند سقف یا سایه بان باشند. فضای مسقف
سبز را می توان با داربست ها و گیاهان رونده ایجاد کرد. با کاشتن گیاهان
حصاری پایه بلند در طرفین معابر می توان حدود گذرگاه و مسیرها را تعریف و
تعیین کرد و در مقابل، گیاهان حصاری پاکوتاه می توانند علاوه بر تاثیر فوق
امکان دید به اطراف را نیز بوجود آورند. در همین راستا استفاده از گیاهان
بومی منطقه ای، بسیار حائز اهمیت است چرا که هم براحتی در دسترس هستند و هم
در مصرف آب و زحمت زیاد در نگاهداری آنان صرفه جویی می شود. علاوه بر آن
رشد سریع تر و بهتر گیاهان بومی، تضمین شده تر است. بدیهی است که در طراحی
فضای باز می باید از آن نوع درختان، درختچه ها و کلا گیاهانی استفاده کرد
که با شرایط اقلیم منطقه مطابقت داشته باشند. در طراحی فضای باز، به هنگام
انتخاب گیاهان مناسب می توان از درختان همیشه سبز و همچنین درختانی که در
فصول مختلف چهره های گوناگون می یابند (درختان خزان دار) استفاده کرد.
درختان همیشه سبز، منظره سرسبز باغها و فضاهای باز را در همه اوقات سال حفظ
می کنند. اما درختان خزان دار در روزها و ماههای مختلف چهره های متنوع
پیدا می کنند و همین امر به زیبایی فضاهای سبز می افزاید. در عین اینکه
تفاوت این دو نوع از درختان، مقابله ای ظریف بوجود می آورد و کیفیت هر یک
را پر رنگ تر می کند.
به دلیل استفاده کودکان از این حوزه طرح ضروری است که از کاشتن درختان و
درختچه های سمی و یا خاردار پرهیز شود. درختان و گیاهان می توانند به صورت
نشانه هایی که هویت یک حیاط را مشخص می کنند، در طرح مجموعه استفاده شوند.
فضاهای باز محصوری که در گوشه های مختلف طرح به تبعیت از طرح مجموعه بوجود
می آیند، می توانند بواسطه یک یا چند درخت یا درختچه اهمیت یابند. پوششهای
گیاهی انبوه یا حصارهایی که از ردیف درختان بوجود می آیند، با شکستن زوایای
دید، پهنه وسیع فضای باز را خرد کرده فضاهای کوچک و دنجی ایجاد می کنند.
در مقابل درختان کوتاه به همراه سطوح چمن کاری شده می توانند صحنه وسیعی از
فضای باز را در مقابل دید مخاطب قرار دهد. تجمع درختان در قسمتی از فضای
باز می تواند آن نقطه را از نقاط همجوار خود متمایز کند و معبر و مسیرها هم
در طرح فضاهای باز می توانند به صورت متنوع و متعدد و جدای از یکدیگر
طراحی گردند. مسیرهای دوچرخه سواری، مسیر سواره ی عمومی، مسیر سواره ی
تاسیساتی، خدماتی و … را می توان به عنوان نمونه هایی از انواع مسیرها
برشمرد. نکته ی مهم این است که این مسیرها باید با توجه به فکر کلی مجموعه
طراحی شوند.
مسیرهای پیاده که مسیرهای اصلی و مهم فضای باز مجموعه را تشکیل می دهند با
اتفاقات متنوعی که در کنارشان رخ می دهد می توانند جذاب و پرکشش گردند. در
طرح این مسیرها توجه به این مسئله ضروری است که هنگام رفت و آمد مردم در
فصول مختلف امکان استراحت کردن و پناه گرفتن آنها در مسیر وجود داشته باشد
مسیرهای تابستانی و سرویس مجموعه نیز اهمیت بسیار دارند، با توجه به اینکه
این مسیرها در نقاط دور از دید و خلوت واقع خواهند شد و ماشین های سرویس
تنها در برخی مواقع از آنها استفاده خواهند کرد می توان بمنظور کاهش سطوح
مسیرهای سواره با کمی تغییر در بعضی مسیرهای پیاده از آنها به منظور برخی
دسترسی ها هم استفاده کرد. بهر حال ابعاد و مشخصات مسیرها با توجه به اصلی و
فرعی بودن آنها و نوع استفاده ای که از آنها می شود، تعیین می گردد.
و........
