بررسی معماری حمام تاریخی وکیل شیراز ، پاورپوینت
این بنا در غرب مسجد وکیل شیراز واقع شده حمام وکیل در دورهٔ زندیه به‌دست
کریم خان زند ساخته شد و یکی از بزرگ ترین و ارزشمندترین حمام های تاریخی
ایران است.از بخش‌های نگریستنیِ این حمام، بخشی به نام شاه‌نشین است که
ویژهٔ شاه بوده‌است حمام وکیل توسط کریم خان زند ساخته شده است.
این بنا با شمارهٔ ۹۱۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت و نگاشته شده‌است.بنای
حمام به صورت مکعب است و ورودی آن در سمت شمال قرار دارد.این بنا در غرب
مسجد وکیل ساخته شده‌است نمای شمالی حمام مشرف به فضای بازی بود که بعدها
از بین رفت و خیابان کوتاهی جایگزین آن شد. در جنوب حمام، آب انباری از
دوره زندیه و در شرق آن مسجد وکیل قرار دارد.این حمام بزرگ از پیشرفته‌ترین
اصول معماری زمان خود برخوردار بوده‌است در دوره قاجار و به ویژه در دوره
اخیر تعمیرات و تغییراتی در بنا صورت گرفت. هر چند این امر صدماتی را به
ساختمان اولیه بنا و تزئینات آن وارد آورد ، با این حال آثار باقی مانده به
خوبی نمایانگر ارزش و شکوه اولیه بناست.
سردر حمام که با کاشی کاری مزین شده ، مربوط به دوره قاجاریه است. بعد از
سردر، هشتی ورودی زیبایی قرار گرفته که بدنه آن در اصل با نقوش زیبای
اسلیمی به شیوه آهک بری، مزین شده است. بر بالای این هشتی که با گنبدی مسقف
شده ، نورگیری زیبا و مشبک به شکل قبه تعبیه شده که وزنه های دایره شکل
آن، از سفال سبز رنگ و با شیشه های ساده مدور پوشیده شده است.
هشتی از طریق راهرویی به سربینه وسیع و زیبای حمام راه می یابد. رخت کن یا
سربینه هشت ضلعی است و پوشش طاق و گنبد آن در میانه بر روی هشت ستون سنگی
یکپارچه قرار دارد. تمامی کف و ازاره ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان
که از کف طاقچه تا روی زمین بود) سربینه با تخته سنگ های مرمرین پوشیده شده
و در گودی میانه آن حوض هشت ضلعی با دیواره هایی از سنگ های یکپارچه قرار
دارد. وسط این حوض فواره ای از همان سنگ تعبیه شده است. دورتا دور حوض که
پایین تر از سطح کف سربینه قرار دارد، فضایی برای قراردادن کفش ها تعبیه
شده است. بعد از این سطح، کف اصلی سربینه و صفه های اطراف آن قرار دارد که
مخصوص استراحت و کندن و پوشیدن لباس است.
در چهارگوشه سربینه چهار حوض کوچک فواره دار، به قرینه یکدیگر ساخته اند.
ازاره سربینه به بلندی ۵/۱ متر با سنگ مرمر سبز رنگ پوشیده شده است.
روشنایی سربینه از طریق نورگیرهایی تأمین می شود. سطوح داخلی سربینه و طاق
ها در اصل با لایه ای از نقوش زیبای اسلیمی به شیوه آهک بری مزین می شد که
در تعمیرات دوره قاجار این سطح با ساروج ( مخلوطی است از آهک و خاکستر یا
ریگ که در آب به مرور جذب انیدرید کربنیک کنند و آهکش به صورت سنگ آهک که
محکم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می کنند) و
لایه ای از گچ بری پوشانده شد. با برداشتن لایه دوره قاجار، بخش باقی مانده
از تزئینات دوره زندیه مشخص شده است. در قسمت غربی سربینه راهروهایی به
فضای گرمخانه و دیگر بخش های حمام راه می یابد. گرمخانه حمام نسبتاً بزرگ و
وسیع است. پوشش طاق و گنبد این محوطه در میانه بر روی چهار ستون سنگی
یکپارچه که به شیوه مارپیچی تراش خورده اند. در زوایای دو ضلع گرمخانه ، دو
شاه نشین نسبتاً بزرگ با حوض سنگی فواره دار ویژه استحمام اعیان وجود
دارد.
در قسمت جنوبی گرمخانه سه خزینه آب وجود دارد که در قسمت جنوب شرقی و غربی
آنها دو جایگاه معروف به ” خلوتگاه” با ازاره مرمری و تزئینات آهک بری زیبا
وجود دارد. زیر گرمخانه کانال های حرارتی ” گربه رو” گرما را از ” تون” یا
گـُلخن حمام به بخش های مختلف گرمخانه انتقال می داد. کف گرمخانه با سنگ
های پهن و بزرگ فرش شده و دیوارهای پایین آن نیز با سنگ های مرمر شفاف پوشش
یافته است.
در قسمت شرق و پشت حمام ، فضایی به نام” گاورو” قرار داشت که با دری به
خارج حمام مربوط می شد. این فضا مخصوص ورود و خروج چهار پایان حامل کود و …
بود. در انتهای این راهرو، چاه عمیقی است که آب اصلی حمام را تأمین می
کرد. در بالا و پشت بام حمام منبع نسبتاً بزرگی قرار داشت که آب کشیده شده
از چاه در آن ذخیره شده و برای حوض های فواره دار و غیره مورد استفاده قرار
می گرفت.
در اطراف این سربینه، سکوهایی برای تعویض لباس ساخته شده و چهار حوض سنگی نیز جهت استحمام در آن وجود دارد.
ستون های این حمام از جنس سنگ گندمک گوگرد دار و سخت است. این ستون ها یک
پارچه هستند و بر روی آنها به فرم هندسی،مقرنس گچی کم عمق دیده می شود ولی
مقرنس آن برجسته است.
در وسط محوطه سر بینه حوض کثیرالاضلاعی از سنگ ساخته شده و در یک سمت آن
راهرویی است که به هشتی دوم منتهی می شود. در کف حمام چندین رج آجر آب
خروده کار شده و بین آنها ساروج ریخته اند تا فشار آب را تحمل کند.
در دوران پهلوی حمام به دو بخش تقسیم شد. بخشی از آن سربینه حمام بود که به
زورخانه تبدیل شد. در برزخ یا هشتی دوم که به گرم خانه می رود، قسمتی وجود
داشته (در سمت راست ورودی هشتی دوم) که دیواری ضخیم، قطور و توپر بوده و
در بالای آن (در پشت بام) حوض آبی بوده که آب حمام از آغاز تأمین می شده،
پس از تبدیل سر بینه به زورخانه، این دیوار برداشته شده و راهی به خیابان
طالقانی گشوده شد که به در ورودی حمام تبدیل گشت. هم اینک این در مسدود و
به دیوار تبدیل شده است.
پس از عبور از هشتی دوم به گرمخانه حمام وارد می شویم که دارای سه خزینه آب
گرم، آب سرد و آب ولرم است. در زیر این خزینه ها کانال هایی به نام گربه
رو جهت گرم کردن حمام وجود دارد.
آب رسانی به این حمام از طریق چاهی در ضلع غربی (گاو چاه) صورت می گرفت. در
زیر خزینه اصلی (آب گرم) تون حمام قرار دارد. در کف حمام نیز گربه روهایی
وجود دارد که در بدنه دیوار به دودکش ها منتهی می شود. این گربه روها علاوه
بر آن که گرمای اضافی را به کف حمام منتقل می کند، دوده های ناشی از سوخت
را نیز به بیرون هدایت می کند.
و......
