پاورپوینت بررسی بنای گنبددار بی‌سیم قصر
بخشی از مطلب
بنای گنبددار بی‌سیم قصر با توجه به این که از اولین فرستنده‌های تلگرافی
کشور است و در زمان خود از فنآوری‌های وارداتی غرب بهره می‌جست، از جهت
استحکام و استواری که از مشخصه‌های بناهای سال‌های 1300 تا 1320ش، محسوب
می‌شود، عملکرد انحصاری خاص، موقعیت جغرافیایی و فرهنگی، ارتباط آن با
سایر بناهای پیرامون و ... قابل بررسی و تأمل است. بنای بی‌سیم قصر قاجار،
بی‌سیم پهلوی، بی‌سیم قصر یا کلاه فرنگی از جمله بناهای واقع در اراضی
قصر قاجار است. ساخت بنا در 1303 ش، به اتمام رسید و در 1306/12/3، به
طور رسمی افتتاح شد. ساخت عمارت رادیو ایران نیز در 1317 ش شروع و در
4/2/1319 افتتاح شده‌است.
معمار آن احتمالاً ابراهیم معمار باشی، از معماران وزارت پست و تلگراف در
اواخر قاجار، بوده و معمار عمارت رادیو ایران نیز احتمالاً پل آبگار و
پیمان‌کار آن شرکت هوختیف آلمانی است. بی‌سیم قصر در محوطه‌ای در حدود
17/5 هکتار قرار گرفته است. مساحت کل زمین 211544 مترمربع و مساحت بنا 650
متر مربع است.
تزیینات و یا عناصر اصلی تزیینی بنا آجر است که جزء اصلی سازه بنا محسوب
می‌شود
بنای کلاه فرنگی چه از نظر معماری و چه عملکرد آن، در سری بناهای سال‌های
اولیه دوره پهلوی اول قرار می‌گیرد که بیش‌تر اقتباسی از سبک‌های معماری
غربی است.
این شیوه در بنای اداره پست میدان مشق و سایر بناها نیز قابل رؤیت است.
بنای بی‌سیم قصر با توجه به قدمت 78ساله و بی‌توجهی‌های سال‌های اخیر، دچار
آسیب‌های جدی شده است.
فتح‌علی‌شاه قاجار در 1213 ق، در تقاطع جاده قدیم شمیران و خیابان
عباسآباد، قصر زیبایی که بعدها به قصر قاجار معروف‌شد، پی‌افکند. بنای آن
یکی از قدیمی‌ترین قصرهای پادشاهان قاجار به شمار میآید. این بنای وسیع که
در بالای تپه‌ای واقع بود، دارای چهار برج مراقبت و دفاع، ولی فاقد
پنجره‌های بیرونی بود. به همین جهت بیش‌تر به قلعه نظامی شباهت داشت تا کاخ
شاهی. باغ‌ها به وسیله استخرها و نهرهایی از هم مجزا و روی قطعه زمین‌های
مطبقی احداث شده بودند. ورودی قصر دارای بالا خانه‌ای بود که چشم انداز
زیبایی از صحرا، شمیران، تهران، خرابه‌های ری و نجفآباد، کاخ‌های
اشرفآباد و دوشان تپه داشت و اطراف و بناها از آن بالا به خوبی دیده
می‌شدند. بر دیوارهای جایگاه مخصوص بالا خانه، تصاویر شاه‌زادگان قاجار
نقاشی و نقوش برجسته‌ای از چهار زن سر تا پا مسلح حجاری شده بود.
ساختمان‌ها از یک حیاط چهارگوش داخلی که در وسط آن حوض بزرگی قرار داشت،
نور می‌گرفتند. تزیینات داخلی اتاق‌ها نظیر اغلب ساختمان‌های مجلل ایرانی
عبارت بود از آیینه‌کاری، گچ‌کاری، اکلیل کاری و نقاشی‌های عجیب و ساده
با هنرهای حماسی ایران. این نقاشی‌ها با تصاویری از زندگی چنگیزخان و
تیمورلنگ به هم آمیخته بودند. قصر در ابتدا به شکل هرم ساخته شده بود، اما
در 1286 ق، در زمان ناصرالدین شاه، تغییراتی در آن به وجود آمد و ملحقاتی
به آن افزوده شد، و در نهایت در دهة 1370 ق / 1330 ش، تخریب گردید. قبل
از آن، در دوره پهلوی، قصر به عنوان زندان مورد بهره‌برداری قرار
می‌گرفت.
ساختمان بی‌سیم قصر از نظر معماری، از جمله بناهایی است که با سبک معماری
اوایل دوره پهلوی اول و به دنبال ورود فنآوری‌های لازم احداث گردیده است.
از مشخصات بارز این دوره به مانند دوره قبل (قاجاریه)، اقتباس و
الگوبرداری از سبک‌های معماری اروپایی‌است.
بنای بی‌سیم قصر دارای نمایی متقارن است، اما در طراحی پلان‌ها این تقارن
رعایت نشده است. ورودی بنا محور این تقارن است و کلاه فرنگی در محل تقاطع
محورهای تقارن پلان قرار گرفته است و به طورکلی سلسله مراتب نما بدون توجه
به پلان پشت آن صورت گرفته‌است.
ورودی بنا در ضلع غربی واقع شده و سردری مزین دارد. ورودی در مرکز نمای
غربی قرار گرفته و در هر طرف آن سه ردیف پنجره تعبیه شده است. این نما
دارای تزیینات حجاری، گچ‌بری و نما آجر است. نمای جنوبی و شمالی هم
هرکدام دارای سه ردیف پنجره است.
تزیینات و یا عناصر اصلی تزیینی بنا آجر است که جزء اصلی سازه بنا محسوب
می‌شود. در نماسازی، قاب‌های پنجره‌ها و ورودی‌ها به صورت نیم دایره خود
نمایی می‌کند، که از مشخصه‌های بارز معماری دوره قاجار است. در پیشانی بنا
هم از آجر به صورت تزیینی استفاده شده است. در نمای غربی، بالای برخی از
پنجره‌ها گچ‌بری به صورت نقوش اسلیمی دیده می‌شود. تزیینات سنگی کنار
ورودی شمالی نیز حایز اهمیت است. به طورکلی، منبت کاری و سنگ‌بری در
تزیین بنا نقش داشته است. تزیینات چوبی درب ورودی مقابل ملاحظه است.
پنجره‌ها چوبی و تزیینات فلزی موجود روی شیروانی و کلاه فرنگی و
دست‌گیره‌های درب ورودی مشخص هستند. در فضاهای داخلی، عنصر تزیینی خاصی به
چشم نمی‌خورد. پله‌ها سنگی، نما عموماً آجری، نقش برجسته‌ها گچی،
ابزارها آجری، پنجره‌ها چوبی و پوشش بام به صورت فلزی و شیب‌دار است.
سقف‌ها متشکل از تیرهای چوبی و گچی شده هستند. در محل اتصال دیوارها با
سقف، گوشه سازی‌هایی اجرا شده است. پوشش بام به صورت شیروانی است که توسط
خرپاهای چوبی نگه داشته شده است. پوشش کلاه فرنگی نیز به شکل گنبد فلزی
(مس) ساخته شده است.
درقسمت شرقی بعدها (احتمالاً 1316) الحاقاتی به جنوب و شمال بنا اضافه شده است.
نیاز به ایجاد تشکیلات بی‌سیم در اولین سال‌های قرن چهاردهم ش، به جهت
ارتباط مستقیم و سریع ایران با دیگر کشورهای جهان، در زمان پهلوی اول
احساس می‌شد و برای این امر مهم، اجرای آن به وزارت جنگ محول گردید.وزارت
جنگ نیز در 1303، ساخت بنای دستگاه‌های بی‌سیم ایران را در اراضی قصر قاجار
به اتمام‌رسانید.
نخستین دکل 120 متری موج بلند اواخر 1303 در اراضی قصر قاجار با حضور پهلوی اول افراشته گردید.
به موازات پیشرفت کارهای فنی شرایط تربیت کارمندان فنی هم آماده شد و مدرسه
بی‌سیم نظامی در ابتدای 1304 تأسیس گردید تا در موقع شروع مخابرات، تمام
کارها به دست ایرانیان باشد.
از نیمه سال 1304، نصب دستگاه 20 کیلوواتی موج بلند آغاز شد. در فروردین
1305، نصب دستگاه 20 کیلوواتی موج بلند خاتمه یافت و آزمایش‌های مقدماتی آن
شروع شد.
در ساعت 15 روز 6 اردیبهشت 1305، دستگاه 20 کیلوواتی موج بلند با حضور پهلوی اول افتتاح و گشایش آن به دنیا اعلام شد.
در سال‌های 1304 تا اواسط 1305، دستگاه‌های بی‌سیم در شهرهای تبریز، مشهد، شیراز، کرمان، خرمشهر و کرمانشاه نصب و فعال‌شد.
در اواخر دی 1305، کلیة دستگاه‌های بی‌سیم تهران و شهرستان‌ها با کارمندانی
که برای اداره آن‌ها تربیت شده بودند، در اختیار وزارت پست و تلگراف قرار
گرفتند و در 25 بهمن ماه، مخابرات عمومی به صورت بی‌سیم آغاز گردید. در
1307، دو دستگاه موج بلند به مناقصه گذاشته و پیشنهادهای کمپانی‌های
فرانسوی پذیرفته شد. در 3 آبان 1309، میرزا قاسم خان صوراسرافیل، وزیر پست
و تلگراف و تلفن، دستگاه موج کوتاه را افتتاح کرد.
در آستانه جنگ جهانی دوم و از آن‌جا که تهیه دستگاه بسیار نیرومند رادیو
میسر نمی‌شد، وزارت پست و تلگراف و تلفن تصمیم گرفت که تأسیسات رادیویی
ایران را تکمیل کند.
در 1318، یک دستگاه دو کیلو واتی موج متوسط برای رادیو خریداری شد. در این
سال، یک دستگاه موج کوتاه 25 کیلوواتی نیز خریداری گردید.
در ساعت 19 روز چهارم اردیبهشت ماه 1319، پس از گزارش ابراهیم اعلم، وزیر
پست و تلگراف و تلفن، با حضور پهلوی دوم، رادیو ایران آغاز به کار کرد.
با آغاز جنگ جهانی، رادیوی بزرگ نیز تأسیس شد، اما در همان فرصت کوتاه،
وزارت پست و تلگراف و تلفن یک دستگاه فرستندة موج کوتاه به قدرت هفت و نیم
کیلووات و یک دستگاه موج کوتاه به قدرت دو کیلووات و آنتن‌های لازم را
خریداری کرد که بر اثر قطع راه‌های ارتباطی، تکمیل آن تا خاتمه جنگ میسر
نگردید، اما پس از شروع دوران صلح و آرامش، در 14 مهرماه 1327 نصب و آماده
کارشد.
پس از جنگ جهانی دوم، یعنی از 1325 تا 1335، حدود 210 دستگاه بی‌سیم از 17
وات تا 5 کیلووات خریداری و برای ارتباط تلگرافی به کار گرفته شد. 44
دستگاه موج کوتاه از 400 وات تا 20 کیلووات نیز خریداری و در نقاط لازم نصب
شد.
در 1332، استودیوی شماره دو نیز با موج متوسط 240 متر به کار افتاد. در
تاریخ 29 اردیبهشت 1335، قرارداد خرید دستگاه موج کوتاهی که 100 کیلووات
آنتن قدرت داشت و در تمام عالم شنیده می‌شد، مبادله گردید و یک سال بعد به
کار افتاد.
دستگاه فرستنده 50 کیلووات با موج متوسط 335 متر ساخت کارخانه وسترن
الکتریک آمریکا بود که آنتن آن بر روی دکل 120 متری نصب شد سپس برای تأمین
برق فرستنده 50 کیلو وات، چهار دستگاه موتور از نوع یودا، ساخت آمریکا،
تحویل گردید که قدرت هریک از آن‌ها 75 کیلووات آمپر بود.
دستگاه فرستنده موج متوسط با 50 کیلووات نیروی آنتن برای تکمیل پخش صدا نیز
از طرف دولت آمریکا به ایران واگذار شد و نصب آن با همکاری و مشارکت وزارت
پست و تلگراف و تلفن ممکن شد.
بعد از انتقال ایستگاه رادیو به میدان ارگ، مدتی بنا در اختیار کارکنان
گذاشته شد و واحدهایی نظیر قرض‌الحسنه، نقلیه، سمعی و بصری، روابط‌عمومی
و درمانگاه، هریک برای مدتی در آن مستقر بودند و بخش‌هایی از آن صرفاً به
عنوان انبار وسایل نظافت و وسایل اضافه استفاده می‌شد.
و....
