پاورپوینت بررسی معماری دوره زندیه
بخشی از مطلب
در این دوره مورد اسلوب معماری سبک اصفهان و استفاده از طاق ضربی آجرکاری
اقتباس معماران بوده است. در این دوره عناصر سمرقندی (شیاردار نمودن
ستونها) مورد کاربرد بوده است. مرکزی معماری دوره‌ی زندیه شهر شیراز
می‌باشد. چون عمده‌ی بنا به دستور کریمخان ساخته شد به بناهای وکیلی نیز
معروف هستند.زندیه سلسله ای از پادشاهان ایران که از سال 1164-1209 هجری
قمری بر بیشتر ممالک ایران سلطنت نمودند و اولین آن کریم خان و واپسین آنها
لطفعلی خان بود. سلسله مزبور پس از قتل نادر شاه از سال 1162 تا 1209 هجری
قمری در فارس و افغان سلطنت کرد و بدست آقا محمد خان قاجار منقرض شد.
اما به تخت نشستن لطفعلی خان بیش از شش سال نپایید و به سال 1209 هـ . ق بدست آقا محمد خان قاجار به قتل رسید.
هنگامی که به تواریخ فوق می نگریم حتی بدون هیچ شناختی از دورة زندیه به
این نتیجه می رسیم که وضعیت و شرایط ایران دارای تشنجات و نا آرامیهای
زیادی بوده است زیرا در شرایط عادی نادر جماعتی است که به هر فصل پادشاهی
آورد و به هر روز امیری بگمارد.
ابوالفتح خان ، علیمراد خان ، محمد علی خان و صادق خان هر سه به سال 1193
هجری قمری بر تخت نشستند . خود شاهدی بر عدم وجود امنیت سیاسی و اجتماعی
روزگار است که اوراق کهنه تاریخ شهادت بر آن می دهد که عدم امنیت سیاسی و
اجتماعی ، همیشه و همه حال هنر و فرهنگ را نیز تحت الشعاع قرارخواهد داد که
خود جای بحث و مجادله ای دگر دارد و نمی توان در این اوراق بدان پرداخت.
همیشه تاریخ برای پژوهشگران علوم سیاسی و دانشهای هنری و فرهنگی در پرده ای
از ابهامات قرار داشته است اما آنچه از نوشته ها و نگاشته ها بر می آید
حکومت زندیه و پادشاهانش همیشه در حال جنگهای داخلی بوده اند و تنها در
حدود 20 سال از حکومت کریم خان کشور یک آرامش نسبی را به خود دید.
وقایع این دوران به تفصیل در کتابهای تاریخ گیتی گشا نوشته محمد صادق موسوی
نامی ، مجمل التواریخ بعد نادریه نوشته ابوالحسن بن امین گلستانه روزنامه
میرزا محمد کلانتر فارس ، گلشن راز نوشته ابوالحسن فخاری کاشانی و غیره می
توان یافت. پادشاهی زندیه با بر تخت نشستن کریم خان آغاز می شود کریم خان
زند از طوایف لک و پسر ایناق بود. پس از فوت پدر با برادرش صادق خان بزرگ
طایفه زند شدندو به سال 1162 هجری قمری به سپاه ابراهیم خان برادرزاده
نادرشاه پیوست، چون ابراهیم بدست نوه نادر کشته شد کریمخان قدرتی یافت و
سرانجام بر علیمراد خان بختیاری و محمد حسن خان قاجار و آزاد خان افغان و
فتحعلیخان افشار پیروز شد و به استثناء آزاد خان دیگر رقیبان او کشته شدند.
علیمراد خان پس از شکست از کریمخان زند از شیراز به کرمانشاه رفت و شاه
اسماعیل سوم که قبلاً به پادشاهی نشسته بود به کریمخان پیوست (1165 هجری
قمری ) و کار کریمخان بالا گرفت و چون خویشتن را وکیل وی کرده بود به وکیل
معروف شد علیمراد خان در کرمانشاه سپاهی فراهم ساخت و به مقابله با کریمخان
پرداخت اما در ناحیه بیل آور شکست خورد و بدست محمد خان زند کشته شد محمد
خان از بزرگان زندیه بود که از کریمخان روی گردان شده و به علیمراد خان
پیوسته بود اما پس از کشتن علیمراد خان مورد عفو کریمخان قرار گرفت پس از
آن واقعه ، کریمخان برای دفع محمد حسن خان به گرگان لشکر کشید اما کاری از
پیش نبرد. در این میان شاه اسماعیل سوم به برادری محمد حسن خان پیوست و او
را نایب السلطنه کرد، بدان جهت شکست در سپاه کریمخان افتاد و به اصفهان عقب
نشست. در نبرد دیگری که در سال 1171 هجری قمری در گرفت کریمخان از اصفهان
به شیراز رفت و متحصن شد. اما سپاه محمد حسن خان نتوانست محاصره شیراز را
ادامه دهد و ناچار به استر آباد باز گشت و در جنگی به دست فتحعلیخان زند
کشته شد. از دیگر رقبای کریمخان آزاد خان افغان سردار سپاه نادر بود که
ادعای سلطنت داشت. به سال 1167 هجری قمری در نبردی که میان او و کریمخان در
ناحیه بروجرد در گرفت کریمخان شکست خورد اما سرانجام بر او غلبه کرد و او
در سال 1175 هجری قمری خود را تسلیم کریمخان کرد و تا آخر عمر مورد محبت
خان زند بود.
در سالهای 1174 و 1175 هجری قمری کریمخان به دفع فتحعلیخان افشار آراشلو
پرداخت البته در ناحیه قره چمن از وی شکست خورد اما سرانجام بر وی غلبه کرد
فتحعلیخان به ارومیه گریخت کریمخان 9 ماه ارومیه را محاصره کرد ودر سال
1167 هجری قمری فتحعیخان تسلیم شد و مورد محبت او قرار گرفت اما چون سوء
نیت وی بر کریمخان مسلم شد امر به کشتن او داد در سال 1177 هجری قمری والی
بغداد به تحریک ولی مطلب مشعشعی به خوزستان تاخت کریمخان به خوزستان رفت و
طایفه آل کثیر و سعد را سرکوب کرد و لنکری به سر کردگی صادق خان برادر خویش
به بصره فرستاد و آنجا را تصرف کرد پس از این به تنظیم امور پرداخت ودر
آباد کردن شیراز کوشش بسیار نمود.
کریمخان به بنا و بناسازی علاقه فراوان داشت و ابنیه های فوق الذکر گواه
این امر است ایشان حتی نام محلات شهر شیراز را خود انتخاب می کرد، محله سیم
شیراز محله بالاکفت به کسر کلاف و و سکون ، بعضی دوش و سر دوش را گویند و
این محله را بالا کت و بال کت و بال که نیز گویند و از زمانی که پادشاه عصر
زند حصار شیراز را کوچک نمود محله باغ نو و این محله را یک محله فرمود و
همه را بالا کفت گفتند .
کریم خان به سال 1193 هجری قمری در شیراز در گذشت و مدت سلطنتی 30 سال
بیشتر نبود و هفت پادشاه که یکی بعد از دیگری بیامند نه توانستند حامی مردم
باشند و نه کشور را در آرامی نگه دارند و روزی نبود که خانه ای نسوزد و
جدالی در نگیرد. وآخر کلام ایران در آن دوران تنها در 20 ساله آخر حکومت
کریم خان در حالتی نسبتاً آرام زیست کرد و بعد از کریم خان هم 20 سال بیشتر
دوام نیافت و خود قضاوت کنید کدام فرهنگ و هنری توان رشد و ترقی در این
عهد را دارد.
بناهای دوره زندیه
مسجد وکیل در شیراز
بازار وکیل در شیراز
حمام وکیل در شیراز
ایوان تخت مرمر در تهران
خلوت کریم‌خانی در تهران
ارگ کریم‌خانی در شیراز
خانقاه هفت‌تن در شیراز
باغ جهان‌نما در شیراز
عمارت کلاه‌فرنگی
آرامگاه حافظ در شیراز
پل رودخانه‌ی خشک در شیراز
و....
