پاورپوینت بررسی معماری حمام علی قلی آقا به همراه پلان و تصاویر
بخشی از مطلب
حمام علی قلی آقا به همراه مجموعه بناهای عمومی دیگر از جمله مسجد و
بازارچه از دوره صفویه باقی مانده است. بانی این بناها علی قلی آقا از
خواجگان حرم شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی بوده است.
با استناد به دو کتیبه موجود در مسجد علی قلی آقا این حمام حدود 305 سال
قدمت دارد - نوشتار سال 1385 این بنا از دو حمام بزرگ و کوچک تشکیل شده است
. هر یک از این دو حمام مانند دیگر حمامهای سنتی شامل دو فضای اصلی سربینه
و گرمخانه است و در حمام بزرگ فضای مهم دیگری موسوم به چال حوض نیز وجود
دارد قسمت های مختلف مجموعه فضاهایی منظم و با قاعده های هندسی هستند.
سربینه حمام فضای بزرگی است با قاعده هشت ضلعی منتظم سکوهایی بر گرداگرد
سربینه با قاعده ای مشابه که محل نشستن و استراحت یا تعویض لباس مراجعین
بوده ساخته شده اند و زیر سکوها حفره هایی برای قرار دادن کفش و گیوه تعبیه
شده است.
قفسه حوله های حمام
کفش کن
همچنین بر دو محور فضای سربینه چهار حوض در درون سکوها تعبیه شده تا افراد
قبل از ورود به سکو پاهای خود را در این حوض ها شستشو دهند . هشت ستون سنگی
بخش میانه سربینه را بر دوش دارند و سکوهای اطراف را طاقهای کوتاهتری می
پو شانند.
سربینه از طریق فضایی موسوم به میان در به گرمخانه مرتبط می شود که در آن چندین شکست و تغییر زاویه وجود دارد
تا دید مستقیم بین این دوفضا از بین برود و از اتلاف حرارت گرمخانه نیز جلوگیری گردد.
گرمخانه حمام بزرگ فضایی وسیع با قاعده مستطیل شکل است که با استفاده از
ستونهای سنگی به بخشهای مختلف تقسیم شده است در گاه ورودی خزینه در میانه
ضلع روبروی ورودی میان در به گرمخانه واقع است. با عبور از چند پله به فضای
خزینه که مملو از آب بوده وارد می شدند تا آبکشی و تطهیر کنند. در هر دو
سوی خزینه فضاهایی موسوم به خلوت واقع است که محل استحمام خصوصی بوده است.
چال حوض فضایی وسیع و کشیده ای در کنار گرمخانه است . این فضا توسط طاقهای
وسیعی پوشانده شده که هشت ستون سنگی آن را بر دوش دارند . استخر وسیعی بیشر
فضای چال حوض را به خود اختصاص داده که به منظور شنا و آبتنی استفاده می
شده است
در دو سوی محور اصلی این فضا دو شاه نشین با قاعده نیم هشت وجود دارد که
معروف است یکی برای پرش و شیرجه و دیگری جایگاه تماشاچیان بوده است.
بسیاری از شما حتما نام موزه حمام علی قلی آقا که یکی از نفیس ترین آثار
تاریخی مرمت شده اصفهان می باشد را شنیده اید. اما احتمالا محل آن را روی
نقشه ها پیدا نمی کنید. در اینجا سعی شده مسیر دسترسی به این بنا دقیقا
بیان شود:
در این نقشه دقت کنید: از چهار راه تختی به سمت خیابان مسجد سید بعد از
گذر از خیابان طیب اولین مسیر فرعی به سمت راست به نام علی قلی آقا معروف
است.
شما می توانید با ورود به این کوچه و ورود به بازارچه علی قلی آقا موزه علی قلی آقا را پیدا کنید.
موزه در جریان آفرینش فرهنگی زمان حاضر،اگر به درستی شناخته شود و بر جای
خویش، خوش نشیند، بدون شک یکی از ارکان حیات فرهنگی جامعه انسانی خواهد
بود. امروزه موزه مکانی نیست که در پشت درهای بسته، به نگهداری از تاریخ
بپردازد موزه مفهوم است، مفهومی برای آنچه حیات فرهنگی هر جامعه ی بشری
برای آینده ی خود بدان نیاز دارد، پنجره ای به گذشته برای آینده.
حمام علی قلی آقا اثری معمارانه از تاریخ معماری سرزمین ایران است. معماری
گه با گوناگونی بسیار از مسجد کاروانسرا، بازار، زورخانه و حمام، همگی تعلق
به یک دستگاه اندیشه ای داشته که اگر پنجره ای رو به آن گشوده شود، می
بینیم چگونه برای مظروف زندگی انسان مسلمان ایرانی ظرف هایی کار آمد و زیبا
ساخته است
موزه حمام علی قلی آقا با توجه به اهداف برنامه ریزی شده برای آن، یعنی
بازشناسی آثار معماری با رویکرد فهم نسبت میان این آثار و زندگی، به سراغ
معرفی موجودی به نام ذوق ایرانی رفته است. فرهنگ ایرانی با پیشینه ی کهنی
که دارد، در زبان، ادبیات، هنر و معماری، آداب و رسوم و اعتقادات،در همه جا
رسوخ کرده است. اما آنچه به واسطه ی آن، درک و دریافتی شهودی و آنی از
اختصاص این موضوعات به این سرزمین می یابیم گویا همان ذوق ایرانی است.
این حمام مانند دیگر بناهای تاریخی ایران دارای معماری با ارزش و در نوع خود قابل توجه است.
حمام علی قلی آقا دارای تزئینات و نقاشی های از سه دوره تاریخی صفوی با
تلفیقی از کاشیکاری و آهکبری - نقاشی و کاشیکاری قاجار - و نقاشی کوچه
بازاری دوره پهلوی است . که این مجموعه تزئینات از جاذبه های بسیار در خور
توجه این حمام تاریخی است.
از آنجا که این بنا پس از احداث در دوره های بعدی نیز مورد استفاده قرار
میگرفته تعمیرات ویا الحاقاتی به صورت نا درست در بنا صورت پذیرفته است
که در هنگام مرمت تمامی آنها اصلاح شده و با لایه برداری بین سه تا پنج
لایه پس از رسیدن به اولین لایه تزئینات دوره های مختلف حمام قابل دسترسی
باشد .
بازشناسی فرهنگ عامه در حمام علی قلی آقا
محله های قدیمی اصفهان که از گذشته های دور و عمدتاً دوره صفویه (سده دهم
تا دوازدهم هجری قمری) باقی مانده اند، تقریباً پاسخگوی تمامی نیازهای
ساکنان خود هستند. در این محله ها که به نوعی یک شهر کوچک به شمار می روند،
مجموعه ای از کاروانسرا، بازارچه، مسجد، مکتب خانه، زورخانه و حمام وجود
دارد.
یکی از این مجموعه ها، مجموعه تاریخی «علی قلی آقا» است که در اواخر دوره
صفوی از خواجگان و حرمسرای شاه سلیمان و شاه سلطان حسین بود و مجموعه ای
شامل حمام، بازار، مسجد و زورخانه را در اصفهان بنیان نهاد. زورخانه علی
قلی آقا از میان رفته، اما مسجد، بازار و حمام او باقی است و بویژه حمام از
شاهکارهای هنری و معماری اواخر عصر صفوی محسوب می شود.
از هشتی ورودی حمام علی قلی آقا که داخل شویم، پیش روی خود راهرویی مورب را
می بینیم که برای کاستن از تبادل هوا و نیز جلوگیری از دیده شدن مردمان
داخل حمام تعبیه شده است. بعد از این راهرو «بینه» قرار دارد که خود یک هشت
ضلعی بزرگ است و در زمان رونق حمام جایی برای نشستن حمامی، کفش کن ها،
تعویض لباس و گاه خوردن چای و کشیدن قلیان بوده است. در اینجا همچنین
پاشویه ای به چشم می خورد که پیوسته آب سرد در آن جریان داشته و افرادی که
می خواسته اند وارد گرمخانه شوند، برای رعایت بهداشت، پای خود را در آن می
شسته اند.
بعد از بینه راهرویی وجود دارد که ازطریق آن می توان به گرمخانه وارد شد.
در این راهرو «لنگ شوی خانه» و سرویس بهداشتی حمام، جا گرفته اند.
در فضای گرمخانه، خزینه ای با عمق حدوداً ۱/۵ متر به چشم می آید که در
قدیم الایام آب آن توسط یک سنگ آلیاژی مرکب از مس و قلع و سرب به نام «هفت
جوش» گرم می شده است. در این قسمت همچنین دو حوض آب گرم، سرد وجود دارد و
نیز دوگرمخانه اختصاصی که به اشخاص مهم تعلق داشته اند.
«نظافت خانه» و «چهارحوض» از دیگر بخش های گرمخانه هستند و چهارحوض جایی
است شبیه به استخر که در تابستان مورد استفاده بود، و از ستونهای اطراف، آب
به داخلش سرازیر می شده است.
درباره چگونگی گرم شدن حمام باید گفت که درزیر زمین و در زیر خزینه فضایی
به نام تون بوده که در آن خارو خاشاک و هیزم را با هم می سوزانده اند و
گرمای تولید شده از طریق کانالهای زنبورکی زیر گرمخانه جریان یافته و پس از
گرم کردن گرمخانه، دود آن از دودکش حمام خارج می شده. به بیان دیگر
گرمخانه از زیر گرم می شده و ریختن آب برکف آن، فضای سونا مانندی را ایجاد
می کرده است. حمام علی قلی آقا، حمام کوچک دیگری را نیز در خود جای داده که
گویا مورد استفاده زنان بوده است.
این حمام که در محله بیدآباد اصفهان (مسجد سید کنونی) و در کنار شاخه ای از
مادی (= نهر) فدن به نام «نهرباباحسن» قرار دارد، تا سال ۷۲ مورد استفاده
عموم بود، اما دود ناشی از گرم کردن آب با نفت سیاه، مزاحمتهایی را برای
اهالی محل ایجاد کردو نهایتاً به دستور اداره بهداشت تعطیل شد.حمام تا سال
۷۹ متروک بود ، تا اینکه سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان با نظارت
سازمان میراث فرهنگی کشور، مرمت آن را آغاز کرد. از آنجا که اصفهان فاقد
موزه مردم شناسی است، تصمیم گرفته شد، که حمام علی قلی آقا پس از مرمت به
ایجاد چنین موزه ای اختصاص یابد و آداب و رسوم استحمام در دوره صفوی به
نمایش گذارده شود.
در بازسازی بنا از سبک «مرمت استحکامی» استفاده شده و بویژه بازسازی تزئینات مورد توجه قرار گرفته است.
حمام در اساس با سه شیوه کاشی کاری هفت رنگ، آهک بری و نقاشی تزیین شده؛
متأسفانه بخشی از این تزئینات در دوره قاجار خراب و تزئینات جدیدی روی آنها
ایجاد شده است. اکنون لایه برداری از نقاشی ها و بازسازی مجدد آنها در
دستور کار مرمتگران قرار دارد. همچنین یک تابلو کاشی کاری شده حمام با
موضوع شکار که پیش تر در موزه چهلستون نگهداری می شد به حمام بازگردانده و
در جای اصلی خود نصب شده است.
بی شک حمام علی قلی آقا پس از مرمت و تأسیس موزه یکی از بهترین و متفاوت
ترین جاذبه های گردشگری اصفهان خواهد بود.بنای حمام با مساحتی نزدیک به یک
هزار و ۲۰۰مترمربع از دو مجموعه با نام‌های حمام بزرگ و حمام کوچک تشکیل
شده است.
فضاهای حمام کوچک و بزرگ شامل بنیه‌های هشت گوش و مربع شکل، گرمخانه ، خلوت
و چال حوض که از شاخص‌ترین عناصر فضایی این حمام است، میباشد. از
ویژگی‌های خاص و معمارانه این حمام تزییناتی زیباست که در سه دوره صفوی،
قاجار و پهلوی شکل گرفته و اکنون جزیی از این بناست.
حمام علی قلی آقا در سال ۸۳با اتمام احیا و مرمت بنا، فعالیت موزه‌ای خود را از نوروز
و......
